LƯU Ý KHI NUÔI DÊ SINH SẢN

Trong lúc viết tài liệu này ngày 19/03/2024 giá đê đực nhỏ tại ĐakLak là 110.000 nđ/ kg và đực nhỏ tại Đồng Nai là 122.000 vnđ/kg. Tăng 20% từ khi ra Tết Giáp Thin. Đây là một niềm khích lệ cho bà con chăn nuôi dê.

Thời điểm 12/2024, giá dê đực nhỏ đẹp 150.000 đ/kg, dê cái nhỏ đẹp 110.000 đ/kg.

Nông hộ nhỏ vốn canh tác nhiều loại cây và con, quỹ đất ít, nên Hợp Tác Xã chúng tôi khuyến khích việc nuôi dê mẹ sinh sản, một dê đực khoảng 10-20 mẹ, hàng năm có lượng kha khá dê con để bán. Một dê đực có thể quản lý 20-25 dê cái, sau ba năm, có thể đổi dê đực ở các nông hộ xung quanh, hay bán rồi mua lại dê đực khác. Ngoài ra có nguồn phân chuồng để bón các loại cây công nghiệp sinh trưởng bền vững.

Theo thống kê của MLA (Hiệp hội thịt và gia súc Australia), ở quy mô ngành, việc giảm tỷ lệ mất con từ 30% xuống 20%, với tỷ lệ sinh là 95% sẽ làm tăng giá trị của ngành chăn nuôi dê lấy thịt lên khoảng 786.710 USD.

Tài liệu được đúc rút từ các sách vở của trường đại học và thực tế khi nuôi dê sinh sản hơn ba năm với quy mô 150 dê cái sinh sản và lấy sữa.

1.       Dê cái giai đoạn động dục:

Dê cái có những biểu hiện động dục từ nhỏ nhưng từ tháng thứ 6 trở đi, nhu cầu sẽ mạnh dần. Do nuôi chung với đực giống, nên dê cái thường thụ thai ở  khối lượng trên 20 Kg. Đây là giai đoạn mà dê cái chưa đủ phát triển khung xương, sinh lý nên có bầu cũng nhỏ con và dễ sinh non. Khuyến nghị nên để dê cái trên 25Kg mới cho nhảy đực. Giai đoạn này xổ giun sán đầy đủ.

Biểu hiện khi động dục, bướm sưng và hồng, có thể chảy nhớt, có con còn kêu la, phá phách, nhảy chồm lên nhau. Thường kéo dài 2-3 ngày. Nếu lướt qua chu kỳ này thì 21 - 28 ngày sau sẽ lặp lại.

2.       Giai đoạn đậu thai và mang bầu:

Dê mang bầu từ 145 – 155 ngày. Thời gian mang bầu dê mẹ đằm tính, chăm chỉ ăn, nuôi bầu. Trong thời gian này, hạn chế di chuyển mạnh, rượt đuổi. Hạn chế những thay đổi thức ăn gây ỉa chảy, mất nước và gây sẩy thai. Hạn chế tiêm chích các loại thuốc có chứa kháng sinh Dexamethasone gây sẩy thai, hạn chế xổ giun sán với thành phần Abendazole gây đẻ non.

Đặc biệt tránh các loại thuốc kích thích co bóp tử cung gây sẩy thai như Han Prost, Oxytocin.

Việc sẩy thai làm giảm hiệu quả kinh tế của nông hộ, mất thời gian chăn nuôi, tốn công chăm sóc.

 Giai đoạn nuôi con nhỏ và tách con.

Thuận theo tự nhiên, dê mẹ được ăn uống đầy đủ thức ăn, đẻ rất dễ dàng, ngôi thai rất thuận. Khi gần đẻ, biểu hiện dê mẹ sẽ cào cào chân xuống nền chuồng. Bướm nở rất to, có dịch nhờn lòng thòng, bên trong tử cung đã nở, xương chậu đã nở, khi đó dê sẵn sàng đẻ. Thời gian đẻ có thể ban ngày hay ban đêm.

Nếu ngôi thai bình thường, dê mẹ tự rặn, từ khi hai chân trước thò ra đến khi và dê con trôi ra rất tự nhiên trong vòng 10 – 15 phút. Nếu kéo dài hơn 60 phút, khi đó có biểu hiện khó đẻ, thì hãy can thiệp. Rửa tay sạch bằng cồn iot, đẩy dê con vào trong, cân chỉnh đầu và ngôi thai cho thuận rồi rút tay ra. Tuyệt đối chỉ cân chỉnh, không lôi và kéo dê con ra, vì khi không thuận nghĩa là đã mắc kẹt, có thể rách tử cung, tổn thương bên trong dẫn đến dê mẹ bị chết sau vài ngày.

Dê có tập tính tự nhiên thương con. Khi dê con ra ngoài, dê mẹ sẽ liếm láp khô người  con. Đây biểu hiện tình mẹ con và mẹ sẽ nhận dạng được mùi con, không bị lạc. Dê mẹ có thể đẻ số lượng từ 1 con đến 5 con. Khi đẻ một khối lượng dê con tầm 3.0Kg -3.4 Kg. Đẻ càng nhiều, khối lượng dê con càng nhỏ, càng yếu. Trung bình 2 con – 3 con / lứa đẻ là phù hợp. Do bầu vú dê mẹ có 2 vú, đủ nuôi. Nếu đẻ  4-5 sẽ rất khó nuôi con.

Khi dê mẹ đẻ, nên đưa ra chỗ thưa, hoặc không có dê lớn, tránh chạy lại dẫm đạp dê con.

Khi ra ngoài, dê mẹ sẽ liếm, dê con sẽ tự động tìm bầu vú mẹ và bú sữa đầu. Sữa đầu đặc hay loảng tùy dê mẹ. Nếu sữa đặc, sẽ bít lại ở ti sữa, dê con không tự bú được. Cần bóp mạnh để thông sữa rồi đút vào miệng dê con.

Sau khi đẻ khoảng 14 ngày, dê con sẽ được mẹ tập cho ăn thức ăn ngoài. Đến khi ăn thành thục khoảng 60 ngày – 90 ngày, có thể tách dê con và cho dê mẹ vào lứa mới. Việc tách con làm dê mẹ và con kêu la, một vài ngày. Sau đó sẽ bình thường trở lại.

Đúng với chăn nuôi sinh sản, trong 24 tháng dê mẹ đẻ 3 lứa. Và thời gian khai thác dê mẹ có thể lên tới bảy năm. Dê mẹ đến khi rụng hết răng vẫn có thể đẻ. Khi dê mẹ hết tuổi đẻ vẫn có thể bán con mẹ theo dạng dê lẩu vip hay lẩu gầy tùy theo thể trạng.

Chuồng trại nuôi dê sinh sản cần cao hơn mặt đất 100 cm-120cm, sàn chuồng bằng cây gỗ tròn, dưới là nền đất để thuận tiện việc thu gom phân nươc tiểu. Nền không được láng xi măng, gạch men, betong. Có cửa ra vào để dê mẹ dẫn dê con xuống đất chơi bời, vận động tắm nắng.

Cần hạn chế việc can thiệp của con người.

4.       Bệnh thường gặp ở dê con:

Ngoài cách bệnh thường gặp trên dê trưởng thành, có hai loại bệnh nguy hiểm gây hao hụt khi chăn nuôi dê sinh sản.

            Bệnh cầu trùng:

-          Sau 5 ngày cho uống 1 ml cầu trùng COC. Đến ngày 12 cho uống lại 1ml. Mỗi thương hiệu thuốc có tên thương mại khác nhau. Bệnh đường ruột này gây dê chết nhanh. Biểu hiện: phân dê màu vàng hay màu xanh, nhão và tanh hôi.

Bệnh lở mồm truyền nhiễm:

-          Bệnh lỡ miệng truyền nhiễm: lỡ ở miệng, nướu, vòm họng dê con, lây sang bầu vú dê mẹ và lây sang con khác. Có thể dùng quả chanh, cắt lát chà xát mạnh. Hay phèn chua hòa nước muối chà xát mạnh. Hay dùng thuốc xịt xanh Metylen, Iodine để sát trùng. Tiêm 1 mũi kháng sinh chống nhiễm khuẩn sau 3 ngày vết thương khô sẽ tự lành.

Tập tài liệu này được viết và trình bày tại buổi tập huấn nông dân sản xuất nhỏ tại thôn Đoàn Kết, xã Ea Mroh, huyện Cư Mgar, trong khuôn khổ dự án "She Feeds the World" của PepsiCo, Care và CDC. Chúng tôi sẽ cập nhật dần ở các phiên bản tiếp theo. Cuối cùng chúc bà con chăn nuôi thành công và con dê là sinh kế bền vững của nông dân.